Zalecenia u biorców przeszczepów narządowych

Życie po przeszczepie to stopniowa droga do normalności po nowej szansie, jaką pacjent dostał. Może on z czasem kontynuować edukację, wrócić do pracy, założyć rodzinę, mieć dzieci etc. Istnieją jednak pewne zalecenia dla biorców przeszczepu, które należy uwzględnić w swojej codzienności, by minimalizować ryzyko infekcji czy innych powikłań. Przeczytaj, czego wymaga opieka po transplantacji, by sobie nie zaszkodzić! 

Jak dbać o zdrowie po przeszczepie? 

Na tak postawione pytanie nie ma jednej odpowiedzi. Wiele zależy bowiem od tego, jaka choroba wymusiła zabieg transplantacji, a także jaki konkretnie narząd był przeszczepiany. Na pewno dla wszystkich biorców wspólne jest jedno zalecenie: konieczność przyjmowania tzw. leków immunosupresyjnych¹. 

Są to leki, które mają na celu zmianę reakcji układu odpornościowego pacjenta, aby zapobiec odrzuceniu przeszczepu. Komórki immunologiczne naturalnie postrzegają bowiem przeszczepiony narząd jako ciało obce i mogą próbować go zaatakować. Dzięki lekom immunosupresyjnym zmniejsza się taka odpowiedź układu odpornościowego. Długość terapii i jej szczegóły zależą m.in. od rodzaju przeszczepianego narządu, ale nierzadko pacjent musi przyjmować leki do końca życia². 

Życie po przeszczepie a wirus CMV

Warto jednak wiedzieć, że charakter działania immunosupresantów – choć ogranicza ryzyko odrzucenia przeszczepu – powoduje też osłabienie obrony przeciwwirusowej układu odpornościowego. Dlatego to właśnie infekcje po przeszczepie bywają dużym zagrożeniem dla biorców. Są one najczęściej występującymi powikłaniami u pacjentów po przeszczepach narządowych. Źródłem wirusów może być środowisko szpitalne bądź domowe, mogą też zostać przeniesione do organizmu biorcy w transplantowanym narządzie. Jeszcze inną opcją jest to, że znajdują się w ciele pacjenta w stanie latencji, czyli utajenia³. 

Jedno z groźniejszych zakażeń po przeszczepie narządów lub szpiku wywołuje CMV, czyli wirus cytomegalii. Jego nosicielem jest ok. 80% osób dorosłych, ale często występuje on w formie właśnie utajonej. W efekcie przyjmowania leków immunosupresyjnych dochodzi do reaktywacji i replikacji wirusa cytomegalii u aż 60-90% biorców. Ryzyko wystąpienia zespołu objawów klinicznych wywołanych tym zakażeniem (czyli tzw. choroby CMV) zależy m.in. od rodzaju transplantowanego narządu. Jej postać inwazyjna może zaatakować różne układy i organy (także te przeszczepiane) i prowadzić do ciężkich powikłań. Dlatego tak ważne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia CMV po przeszczepie  (w tym profilaktycznego)³. 

Zalecenia dla biorców przeszczepu co do stylu życia 

Jak już wspomnieliśmy, powrót do normalności po przeszczepie jest jak najbardziej możliwy – ale ważne jest to, by zadbać o zdrowy styl życia i unikać infekcji. Ma to ogromne znaczenie dla całego procesu zdrowienia i rehabilitacji. W tym okresie należy szczególnie zadbać o swój dobrostan, by wspomóc organizm w walce o pełnię zdrowia⁴. 

Ważna jest więc przede wszystkim ogólna higiena ciała (w tym jamy ustnej!), która pomaga zapobiegać zakażeniom. Przez pierwsze pół roku po zabiegu transplantacji biorca powinien szczególnie zadbać o czas na relaks i odpoczynek. Dobrze jest stopniowo wracać do aktywności fizycznej, ale najlepiej skonsultować jej nasilenie z fizjoterapeutą, który dostosuje wysiłek do indywidualnych możliwości organizmu^{4, 5}. 

Także kwestię aktywności seksualnej warto przedyskutować z lekarzem. Transplantolog prowadzący pacjenta wyjaśni, kiedy powrót do tej sfery jest możliwy (zwykle wymaga to kilku tygodni odstępu od operacji, by rana zdążyła się zagoić). W życie po przeszczepie na stałe wpisują się ponadto regularne wizyty kontrolne u lekarza oraz przyjmowanie wszystkich przepisanych leków. Warto prowadzić dzienniczek samokontroli, by lepiej odnotowywać ewentualne niepokojące objawy i podstawowe parametry (temperatura, masa ciała, ciśnienie tętnicze etc.) – stanowi to przydatne wskazówki dla prowadzącego pacjenta specjalisty^{4, 5}. 

Dieta po przeszczepie

Kolejną ważną dla biorcy kwestią jest zadbanie o zdrowe nawyki żywieniowe. Właściwe odżywianie odgrywa bowiem ważną rolę w pomaganiu organizmowi w gojeniu się po przeszczepie. Przez pierwsze kilka tygodni po operacji ważne jest spożywanie odpowiedniej liczby kalorii i ilości białka, aby pomóc organizmowi w gojeniu się, zwalczaniu infekcji i dostarczaniu energii, której potrzebuje⁶. Jest to szczególnie ważne tuż po zabiegu transplantacji, ponieważ pacjenci są wówczas nierzadko mocno niedożywieni¹. 

Gdy przeszczep zacznie działać prawidłowo, apetyt i zmysł smaku u pacjenta zazwyczaj się poprawiają. Należy zadbać o to, by spożywać trzy posiłki dziennie, a każdy z nich powinien zawierać białko (np. kurczak, ryby, chude kawałki czerwonego mięsa lub wieprzowiny, produkty mleczne o niskiej zawartości tłuszczu). Powinno się unikać smażenia – znacznie lepszym sposobem przygotowywania jedzenia jest pieczenie, opiekanie, grillowanie, gotowanie lub używanie wolnowaru. Po przeszczepie zazwyczaj konieczne jest też ograniczenie spożycia soli w celu zminimalizowania zatrzymywania płynów i kontroli ciśnienia krwi⁶.

Pacjenci po transplantacji powinni ponadto ograniczyć żywność i napoje o wysokiej zawartości cukru. Ważne jest jedzenie większej ilości owoców, warzyw i produktów pełnoziarnistych zamiast wysoko przetworzonej żywności. Należy unikać surowego lub niedogotowanego mięsa, surowych owoców morza, skorupiaków czy sushi, mleka i produktów mlecznych niepasteryzowanych, niepasteryzowanych soków owocowych, surowych kiełków fasoli czy lucerny. Powinno się również uważać na bufety i bary sałatkowe – wszystkie mogą bowiem być źródłem chorób przenoszonych przez żywność⁶.

Warto także zwrócić uwagę na to, które ze spożywanych pokarmów sprawiają, że gorzej toleruje się leki, lub nasilają ich działania niepożądane. Należy ponadto pamiętać, że niektórych leków nie wolno popijać sokiem grejpfrutowym¹.