Jak działa układ odpornościowy?

Co by było, gdybyśmy nie posiadali układu odpornościowego? Odpowiedź jest prosta – nie bylibyśmy w stanie chronić się przed wszelkiego rodzaju zarazkami znajdującymi się w otaczającym nas środowisku. Każdy kontakt z drugim człowiekiem, powierzchnią, przedmiotami, a nawet powietrze mogłyby okazać się śmiertelnie niebezpieczne. Przed zagrożeniem w dzień i w nocy chroni nas sprawnie funkcjonujący układ odpornościowy.

Organizm człowieka każdego dnia narażony jest na działanie szkodliwych czynników. Na szczęście, niczym zbroja, chroni go układ odpornościowy, który walczy z wirusami, bakteriami i innymi mikroorganizmami, dbając o nasze dobre zdrowie i samopoczucie. Układ odpornościowy jest przykładem doskonałej współpracy pomiędzy komórkami, białkami i innymi jego elementami, które działają razem, aby zapewnić ochronę przed zakażeniami.

Podstawowe informacje

Głównymi komórkami układu odpornościowego są limfocyty, neutrofile oraz monocyty/makrofagi. Wszystkie te komórki należą do krwinek białych (leukocytów), ale to limfocyty pełnią tu kluczowe funkcje. Limfocyty dzieli się na limfocyty T i limfocyty B. Znaleźć je można przede wszystkim we krwi, wraz z którą krążą po całym organizmie. Dzięki temu można stwierdzić, że układ odpornościowy działa w każdej części ciała. Istnieją jednak miejsca, które skupiają większe ilości leukocytów – są to węzły chłonne oraz śledziona, w których w trakcie infekcji koordynowana jest cała praca układu odpornościowego.

Główne narządy układu odpornościowego

Wiemy już, że białe krwinki skupiają się m.in. w węzłach chłonnych oraz śledzionie. Nie są to jednak jedyne narządy odpowiedzialne za ochronę organizmu przed patogenami.
Oto pozostałe organy i ich rola w układzie odpornościowym:

Migdałki gromadzą największe skupiska limfocytów w gardle.

Grasica to narząd znajdujący się w górnej części klatki piersiowej, w którym dojrzewają limfocyty T. Najpierw limfocyty, które mają stać się limfocytami T, opuszczają szpik kostny i znajdują drogę do grasicy, gdzie są „szkolone”, aby stać się dojrzałymi limfocytami T.

Wątroba to główny narząd odpowiedzialny za wytwarzanie białek układu dopełniacza, który w istotny sposób wspomaga odpowiedź immunologiczną. Ponadto zawiera ona dużą liczbę komórek fagocytujących (specyficzny rodzaj krwinek białych), które wchłaniają bakterie, wirusy czy grzyby znajdujące się we krwi, gdy przepływa ona przez wątrobę.

Krew znajduje się w układzie krążenia, który przenosi komórki i białka układu odpornościowego z jednych części ciała do innych.

Szpik kostny jest miejscem, w którym wszystkie komórki układu odpornościowego rozpoczynają swój rozwój z krwiotwórczych komórek macierzystych.

Tkanka limfatyczna w ścianie jelit jest głównym skupiskiem limfocytów. To ona odpowiada za rozpoznanie mikroorganizmów chorobotwórczych, tworzy odpowiedź immunologiczną (zwalcza patogeny, które dotarły do tej części przewodu pokarmowego), a także tworzy lokalnie tolerancję na antygeny pochodzące z pokarmów oraz antygeny przyjaznej mikroflory (co sprawia, że nasz organizm nie niszczy pożytecznych bakterii oraz nie reaguje alergicznie na antygeny pokarmowe).

Białe krwinki kontra patogeny

Wrodzona odpowiedź na zakażenie pojawia się szybko i jest podobna niezależnie od sygnału i typu niebezpieczeństwa. Nawet u niemowląt występują precyzyjne, wrodzone odpowiedzi immunologiczne. Ze względu na zdolność szybkiej reakcji, reakcje wrodzone stanowią zazwyczaj pierwszą odpowiedź na wnikające do organizmu szkodliwe czynniki biologiczne. Przez pewien czas po rozpoczęciu zakażenia rozwija się również odpowiedź adaptacyjna, która jest ukierunkowana na eliminację konkretnego patogenu. Limfocyty T, które są zaangażowane w ten typ odpowiedzi, szybko odnajdują i bezpośrednio atakują zainfekowane przez patogeny komórki. Limfocyty T mogą również regulować do pewnego stopnia pracę układu odpornościowego oraz pełnić szereg innych funkcji. Limfocyty B produkują przeciwciała, które są skuteczną bronią w eliminacji patogenów. W ten sposób białe krwinki zapobiegają namnażaniu i rozprzestrzenianiu się czynników zakaźnych w organizmie.

Skąd układ odpornościowy wie, w jaki sposób powinien reagować?
Nie tylko wie, kiedy powinien reagować, ale też znajduje najlepszy sposób na walkę z patogenem. Ma na to wpływ m.in. pamięć immunologiczna, dzięki której komórki układu odpornościowego są w stanie odróżnić mikroorganizmy, które już kiedyś zaatakowały organizm od tych, z którymi ma do czynienia po raz pierwszy. W ten sposób na niektóre choroby zapadamy tylko raz w życiu, np. na świnkę. Pamięć immunologiczna powstaje poprzez kontakt z danym patogenem lub dzięki szczepieniu.